Vitaminler sağlıklı bir hayat için gerekli olan organik bileşiklerdir. Vücudumuzun sağlıklı büyüme ve gelişiminde, sindirim fonksiyonlarında, bağışıklık sisteminin güçlenmesinde, hücresel oksidasyonun hasarının azaltılmasında, birçok dokunun sentezinin düzenlenmesinde rol oynamaktadır. Enerji vermemekte fakat kalori içeren karbonhidrat, protein ve yağlar olarak bilinen makro besinlerin metabolizmasında görev almaktadır. Besinlerimizde vitaminler bulunmadığı zaman metabolizmada bazı sorunlara neden olabilmektedir. Vitaminler yağda (A, D, E, K) ve suda eriyen vitaminler (B grubu ve C) olmak üzere iki grupta incelenmektedir.
A Vitamini
Hayvansal kaynakları balık, karaciğer, süt ve süt yağı, yumurta sarısıdır. Bitkisel kaynaklar olarak bilinen karotenoidler ise en fazla sarı, turuncu ve yeşil sebze meyvelerde bulunmaktadır. Tahıllar ve çeşitleri, kurubaklagiller de A vitamini içermektedir. Yetersizliğinde gece körlüğü meydana gelmektedir. Birçok organ disfonksiyonları, ülser ve emilim bozukluklarının görülmesi, bağışıklık sisteminin düşmesi, büyüme yavaşlaması A vitamini yetersizliğinde meydana gelmektedir.
D Vitamini
D vitamini şeklinde ya da vücut dokusundaki ön ögenin ultraviyole ışınların etkisiyle D vitaminine çevrilmesi şeklinde vücuda alınmaktadır. Balık karaciğeri, süt ve yumurta sarısı D vitamini içermektedir. Bazı ülkelerde süt, peynir, kahvaltılık tahıllar, yağlar ve meyve suları D vitamininden zenginleştirilmiştir. Kanser, kardiyovasküler hastalıklar, MS, tip 1 diyabet gibi hastalıkların gelişimini azaltma ile ilişkili olduğu bilinmektedir. Yetersizliğinde çocuklarda raşitizm, yetişkinlerde osteomalasia, yaşlılarda ise osteoporozis görülme riski artmaktadır.
E Vitamini
Kaynakları; yeşil yapraklı bitkiler, yağlı tohumlar, sert kabuklu meyveler, kurubaklagiller ve tahıl taneleri, et, yumurta ve balık olarak bilinen E vitamini antioksidant bir vitamindir. A vitaminin oksidasyonunu önleyerek karaciğerde depolanmasına yardımcı olmaktadır. E vitamini besinlerde yeterli miktarda bulunduğu için insanlarda eksiklik belirtilerine rastlanmamaktadır.
K Vitamini
Koagülasyon vitamini olarak bilinen K vitamini kanın pıhtılaşmasında görev almaktadır. Kaynakları; ıspanak ve benzeri yeşil yapraklı sebzeler, kurubaklagiller, çay, kahve ve balıktır. Yetersizliği insanlarda pek görülmemekle beraber aşırı kanama durumlarında, uzun süreli antibiyotik kullanımında ve sülfamidli ilaçların kullanımında gereksinimi artabilmektedir.
B1 Vitamini (Tiamin)
En zengin kaynakları bitki tohumları olarak bilinmektedir. Tahıl taneleri öğütülürken bir miktar kayıp meydana gelebilmektedir. Yetersizliğinde sinir ve sindirim sistemi bozuklukları görülen beriberi hastalığı meydana gelmektedir. Yetersizliğinin hafif belirtileri; iştah azalması, sindirim bozuklukları ve yorgunluktur.
B2 Vitamini (Riboflavin)
Kaynakları; et, süt, yumurta, yeşil yapraklı sebzeler, kurubaklagiller ve mayadır. Tahıllarda az miktarda bulunduğu için diyeti tahıla dayalı olan toplumlarda yetersizlik görülmektedir. Yetersizlik durumlarında deri lezyonlarına sık rastlanmaktadır. Oral kontraseptif kullanan kadınlarda gereksinme artabilmektedir.
Niasin
Mayalar, kurubaklagiller ve bulgur niasin açısından oldukça zengindir. Yetersizliğinde sinir sistemi ve sindirim sistemi bozuklukları, deri lezyonları ile seyreden pellegra hastalığı meydana gelmektedir. Pellegra, uzun süreli mısıra dayalı diyetle beslenen toplumlarda görülmektedir.
B6 Vitamini
Kurubaklagiller, et, süt ve ürünleri, sebze ve meyveler, tahıllar, pirinç başlıca kaynaklarıdır. B6 vitamini yetersizliği belirtileri; merkezi sinir sistemi bozukluğuna bağlı konvulsiyonlar, hipokromik anemi, deride pellegraya benzer lezyonlar, büyümede yavaşlama ve bağışıklığın azalmasıdır.
Folik Asit
Karaciğer, diğer organ etleri, kurubaklagiller ve yeşil yaprakları sebzeler en zengin kaynaklarıdır. Bitkisel besinlerde vücutta kullanım oranı hayvansal besinlere oranla daha düşüktür. C vitamini ile kullanım oranı artmaktadır. Yetersizliğinde büyüme geriliği, üreme zorluğu ve megaloblastik anemi görülmektedir. Toplumlarda gebe ve çocuklarda daha fazla oranda sağlık sorunudur. Gebe kadınların bebeklerinde yetersiz alım sebebi ile nöral tüp defekti ortaya çıkabilmektedir. B12 vitamini alımı düşük olan kişilerde ek folik asit desteği B12 yetersizliğini maskelemekte ve bilişsel işlev yetersizliğine yol açmaktadır. Folik asit ve B12 vitaminin beraber alınması bu sorunun önüne geçmektedir.
B12 Vitamini
Hayvansal kaynaklı besinler kaynaklarıdır. Sadece bitkisel kaynaklı besinlerle beslenen insanlarda, B12 vitamini yetersizliği ortaya çıkmaktadır. Yetersizliğinde pernisiyöz anemi meydana gelmektedir. Sinir sistemi sorunları, uyuşukluk, kol ve bacaklarda duyu azalması, kas kasılmaları, yorgunluk, baş ağrısı, depresyon, unutkanlık gibi bilişsel işlev yetersizlikleri görülmektedir. Mide, ince bağırsaklar ve pankreastaki herhangi bir sorun B12 vitaminin emilimini engellemekte ve pernisiyöz anemi oluşumuna zemin hazırlamaktadır. Yüksek miktarda C vitamini alımı, B12 vitaminin biyoyararlılığını azaltmaktadır.
Pantotenik Asit
Bütün besinlerde bulunmaktadır. Sinir sisteminin çalışmasında önemli olarak bilinen asetilkolin sentezinde, adrenal bezlerin çalışmasında ve lipitlerin sentezinde rol almaktadır. Yetersiz ve dengesiz beslenen insanlarda pantotenik asit yetersizliğine bağlanan belirtiler, diğer B vitamini gruplarının yetersizliği ile ilişkilendirilmektedir.
Biotin
Pantotenik asit ile birlikte çalışmaktadır. Biotin, doku oluşumu ve yenilenmesinde, saç, cilt ve tırnak oluşumunda rol alan keratin üretiminde rol oynamaktadır. Kurubaklagiller, yumurta sarısı, fındık, yer fıstığı, maya vb besinler kaynaklarıdır. Fazla miktarda çiğ yumurta akı bulunan, biotinden fakir diyetle beslenen kişilerde kusma, bulantı, iştahsızlık, yorgunluk, depresyon, kas ağrıları ve deride lezyonlar meydana gelmektedir.
C Vitamini
Kollojen sentezinde, bağışıklık sistemini desteklemede, toksik ögelerin azaltılmasında, steroid hormonların sentezinde, demir, kalsiyum, tiamin, riboflavin, folik asit, pantotenik asit, A ve E vitaminlerinin vücutta daha elverişli olarak kullanılmasında rol almaktadır. Antioksidanttır. Sebze ve meyveler kaynaklarıdır. Yetersizliğindeki hafif belirtiler; yorgunluk, yara iyileşmesinde gecikme, iştah azalmasıdır. Skorbüt hastalığı, diş eti şişmesi ve kanaması, eklemlerde şişlikler, bağışıklık sisteminin azalması, anemi ve kemiklerde kırılmalarla birlikte görülmekte ve C vitamini yetersizliğin artmasıyla ortaya çıkmaktadır.
Dyt. Yaren Aslan
Comentários